Zmieniająca się sytuacja ekonomiczna ma ogromny wpływ na różne aspekty życia społecznego, a jednym z nich jest stabilność małżeństw. W ostatnich latach wzrosła zarówno świadomość finansowa Polaków, jak i dynamika gospodarki, co skłoniło mnie do zbadania, w jaki sposób te zmiany mogą wpływać na stabilność związków małżeńskich. Skupiłam się na okresie od 2014 do 2023 roku, wykorzystując dane Głównego Urzędu Statystycznego (GUS) na temat liczby rozwodów oraz powodów ich orzekania. Podstawową zmienną niezależną było przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto, zaś zmiennymi zależnymi – liczba rozwodów z poszczególnych przyczyn. Wyniki pokazały, że wpływ sytuacji finansowej na decyzje o rozwodzie jest bardziej złożony, niż można było przypuszczać.
Tendencje w liczbie rozwodów: mniej rozwodów czy mniej małżeństw?
Pierwszym zauważalnym trendem jest ogólny spadek liczby rozwodów w Polsce w latach 2014-2023. Średnia roczna liczba rozwodów wynosiła około 61,89 tys., przy czym najwięcej rozwodów odnotowano w 2015 roku (67,30 tys.), a najmniej w pandemicznym 2020 roku (51,16 tys.). Przed pandemią średnia liczba rozwodów rocznie wynosiła 65,00 tys., natomiast po 2020 roku spadła do 59,25 tys.
Czy mniejsza liczba rozwodów jest oznaką większej stabilności małżeństw? Analiza korelacji sugeruje coś innego: zauważalna jest dodatnia korelacja między liczbą zawieranych małżeństw a liczbą rozwodów (R = 0,66; p < 0,05), co sugeruje, że mniej rozwodów to wynik mniejszej liczby zawieranych małżeństw, a nie wzrostu stabilności relacji. W latach 2014-2024 średnioroczna liczba zawieranych małżeństw wynosiła 175,43 tys. (najwięcej w 2016 roku – 193,46 tys., najmniej w roku 2020 – 145,05 tys.); przy czym przed pandemią średnia ta wynosiła 189,86 tys., a po pandemii zmalała do 156,68 tys. małżeństw rocznie. Idąc dalej, można przypuszczać, że zmiany w liczbie rozwodów są wynikiem złożonej mieszanki czynników, w tym demograficznych, społecznych oraz ekonomicznych, które kształtują podejście Polaków do instytucji małżeństwa.
Zmieniające się preferencje demograficzne
Zmiany demograficzne odgrywają ważną rolę w dynamice małżeństw i rozwodów. Analiza wykazała, że liczba zawieranych małżeństw jest ściśle powiązana z liczebnością grup wiekowych, w których najczęściej dochodzi do ślubów. Okazało się, że liczba zawieranych małżeństw była silnie dodatnio skorelowana z liczbą osób w wieku 20-34 lat (R = 0,73; p < 0,05) i ujemnie skorelowana z liczbą osób w wieku 40-49 lat (R = -0,73; p < 0,05). To sugeruje, że liczba młodych dorosłych w populacji ma kluczowe znaczenie dla decyzji o zawieraniu małżeństw.
Brak korelacji między liczbą małżeństw a osobami w wieku 15-19 lat (R = 0,48; p = 0,162) oraz 35-39 lat (R = -0,01; p = 0,987) może wskazywać na przesunięcie preferencji wiekowych i mniejsze znaczenie instytucji małżeństwa dla tych grup wiekowych. Dla wielu Polaków małżeństwo stało się kwestią bardziej świadomej decyzji, a coraz częściej priorytetem staje się stabilność finansowa przed podjęciem tej decyzji. Ponadto dość istotnym faktem jest, że najwięcej rozwodów orzekanych było w przypadku osób w wieku 30-39 lat, przy nastąpieniu jednocześnie tendencji spadkowej w odniesieniu do liczby zawieranych małżeństw.
Analogiczne wyniki uzyskano badając korelacje dotyczącej liczby rozwodów. Odnotowano bardzo silną, dodatnią korelację (co ciekawe, jeszcze silniejszą) między liczbą orzeczonych rozwodów a liczbą ludności w grupach wiekowych od 20 lat do 34 lat (R = 0,83; p < 0,01) i także bardzo silną, aczkolwiek ujemną między liczbą orzeczonych rozwodów a liczbą ludności w grupach wiekowych od 40 lat do 49 lat (R = -0,83; p < 0,01). Ponownie liczba ludności w grupach wiekowych 15-19 lat i 30-34 lat nie była skorelowana z liczbą rozwodów.
Sytuacja ekonomiczna a dynamika małżeństw i rozwodów
Na przestrzeni ostatniej dekady przeciętne wynagrodzenie brutto w Polsce rosło, co stanowiło odpowiedź na zmieniające się koszty życia oraz dążenie do zwiększenia jakości życia. W 2014 roku wynosiło ono średnio 4003,99 zł, a do 2023 roku wzrosło do 7595,30 zł. Zaskakująco, analiza wykazała bardzo silną, ujemną korelację między średnim wynagrodzeniem a liczbą zawieranych małżeństw (R = -0,73; p < 0,05) oraz rozwodów (R = -0,83; p < 0,01). Jednak ta korelacja może mieć częściowo charakter pośredni – spadek liczby małżeństw i rozwodów może być spowodowany także czynnikami demograficznymi, podczas gdy wzrost wynagrodzeń jest odpowiedzią na rosnące koszty życia. Możliwe też, że wzrost wynagrodzeń zmienia również priorytety Polaków i przyczynia się do opóźniania decyzji o małżeństwie lub w ogóle wpływa na jej podważenie. Dlatego postanowiłam przyjrzeć się bliżej przyczynom, dla których orzekany był rozwód.
Przyczyny rozwodów a sytuacja ekonomiczna
GUS dostarcza szczegółowych informacji na temat przyczyn rozwodów, obejmujących m.in. niewierność, nadużywanie alkoholu, konflikty finansowe, naganny stosunek do rodziny, trudności mieszkaniowe, różnice światopoglądowe oraz bardziej rzadkie przyczyny jak narkotyki czy hazard. Rozbicie przyczyn rozwodów pozwoliło zidentyfikować kluczowe wzorce:
- Lepsza sytuacja ekonomiczna a mniejsze ryzyko rozwodów z przyczyn problematycznych – Silna, ujemna korelacja między wynagrodzeniami a rozwodami wynikającymi z nadużywania alkoholu (R = -0,96; p < 0,001), dłuższej nieobecności jednego z małżonków (R = -0,96; p < 0,001), niewierności (R = -0,94; p < 0,001) oraz nagannego stosunku do rodziny (R = -0,94; p < 0,001) sugeruje, że wzrost dochodów może ograniczać liczbę rozwodów związanych z zachowaniami destabilizującymi życie rodzinne. Stabilność ekonomiczna może sprzyjać utrzymaniu relacji, redukując niektóre napięcia i stresy, które często przyczyniają się do eskalacji problemów.
- Konflikty finansowe – Wzrost wynagrodzeń istotnie zmniejszał liczbę rozwodów z powodu konfliktów finansowych (R = -0,93; p < 0,001). Poprawa sytuacji finansowej rodziny wydaje się redukować stres związany z zarządzaniem finansami, co może ograniczać liczebność rozwodów z tego powodu.
- Problemy osobowościowe i różnice światopoglądowe jako niezależne od statusu finansowego – Brak korelacji między wynagrodzeniami a rozwodami wynikającymi z niezgodności charakterów (R = -0,32; p = 0,365) oraz różnic światopoglądowych (R = -0,31; p = 0,385) sugeruje, że kwestie osobowościowe i ideologiczne nie są tak zależne od sytuacji materialnej. Wartości, przekonania i indywidualne potrzeby często są głębiej zakorzenione, a ich różnice mogą być wyzwaniem niezależnie od kondycji ekonomicznej.
- Problemy uzależnień – Rozwody z powodu hazardu (R = 0,08; p = 0,844) i narkotyków (R = 0,43; p = 0,289) nie wykazały zależności od wynagrodzeń. To może sugerować, że problemy związane z uzależnieniami mają bardziej złożone źródła, na które wpływ mają czynniki społeczne, zdrowotne i psychologiczne, a stabilność finansowa sama w sobie nie jest wystarczająca do rozwiązania tych problemów.
Wnioski
Przeprowadzone badanie ujawnia złożony związek między sytuacją finansową a stabilnością małżeństw w Polsce, sugerując, że wpływ finansów na decyzje o rozwodzie jest bardziej wielopłaszczyznowy, niż mogłoby się wydawać. Wnioski z analizy pozwalają na wyciągnięcie kilku istotnych obserwacji:
- Demografia jako kluczowy czynnik liczby zawieranych i rozwiązywanych małżeństw – Wysoka dodatnia korelacja między liczbą małżeństw a osobami w wieku 20-34 lat wskazuje, że niż demograficzny bezpośrednio ogranicza możliwości związków formalnych. Z kolei negatywna korelacja z grupą wiekową 40-49 lat podkreśla, że w tej grupie maleje skłonność do małżeństw, co może wynikać z większej stabilizacji zawodowej oraz bardziej świadomego wyboru alternatywnych form życia w związku.
- Finanse jako czynnik stabilizujący małżeństwo – Przeciętne wynagrodzenie silnie wpływa na ograniczenie rozwodów z powodu nadużywania alkoholu, trudności mieszkaniowych czy dłuższej nieobecności. Wyższe dochody mogą łagodzić stres związany z codziennym funkcjonowaniem, co sugeruje, że stabilność finansowa sprzyja harmonii w relacjach i zmniejsza ryzyko rozwodów z przyczyn powiązanych z zachowaniami problemowymi.
- Konflikty osobowościowe i światopoglądowe jako względnie niezależne od finansów – Brak korelacji między zarobkami a przyczynami rozwodów takimi jak niezgodność charakterów czy różnice światopoglądowe sugeruje, że są to kwestie głęboko zakorzenione i mniej podatne na zmiany materialne. Można wnioskować, że konflikt wartości i osobowości stanowi wyzwanie, które wymaga innych form interwencji niż poprawa sytuacji materialnej.
- Problemy uzależnień bardziej odporne na zmiany finansowe – Brak związku między wynagrodzeniami a rozwodami z przyczyn takich jak narkotyki i hazard wskazuje na potrzebę skierowania uwagi na problemy społeczne i zdrowotne, które nie ustępują wraz z poprawą sytuacji finansowej. Uzależnienia zdają się być na tyle głębokie, że wymagają wsparcia w postaci działań systemowych, takich jak edukacja, terapia, czy zwiększenie dostępności pomocy psychologicznej.
- Wpływ sytuacji ekonomicznej na zachowanie norm rodzinnych i wierności – Silna ujemna korelacja między zarobkami a rozwodami wynikającymi z niewierności i nagannych zachowań wobec rodziny może oznaczać, że lepsza sytuacja ekonomiczna przekłada się na stabilność norm rodzinnych. Wyższe dochody sprzyjają atmosferze zaufania i zmniejszają ryzyko konfliktów.
Podsumowując, chociaż sytuacja finansowa nie jest jedynym czynnikiem wpływającym na stabilność małżeństw, wyniki badań wskazują, że jej znaczenie jest znacznie większe, niż można było przypuszczać. Ekonomiczne fundamenty są zdolne ograniczać liczne negatywne zachowania i problemy, ale w przypadku konfliktów na poziomie wartości oraz uzależnień ich wpływ jest ograniczony.
