10 najpopularniejszych standaryzowanych narzędzi do badania jakości snu

10 najpopularniejszych standaryzowanych narzędzi do badania jakości snu

W mojej dotychczasowej praktyce jako statystyczki często miałam do czynienia z badaniami, w których jedną z kluczowych lub wręcz głównych zmiennych była jakość snu. Wiele badań naukowych poświęconych jest problemom ze snem; analizowana jest zarówno ogólna jakość snu, jak i czynniki mające wpływ na występowanie problemów ze snem w określonej grupie. Przykładowo ocenie poddawany jest wpływ choroby na jakość snu pacjentów, wpływ pracy zmianowej na bezsenność czy związki między jakością życia a problemami ze snem. W tego typu badaniach naukowych najczęściej wykorzystywane są standaryzowane kwestionariusze służące do oceny jakości snu wybranych grup. Poniżej zebrałam listę 10 najczęściej popularniejszych narzędzi do oceny zaburzeń snu.

1. Ateńska Skala Bezsenności (Athens Insomnia Scale – AIS)

• Autor: Soldatos, C.R., Dikeos, D.G., Paparrigopoulos, T.J. (2000)
• Opis narzędzia: Skala AIS została opracowana w celu oceny nasilenia bezsenności. Składa się z 8 pytań, z których każde odnosi się do konkretnego aspektu snu, w tym: latania, jakości snu, przebudzeń w ciągu nocy, wczesnego budzenia się, jakości funkcjonowania w ciągu dnia.
• Zastosowanie: Diagnoza bezsenności, monitorowanie zmian w objawach po leczeniu.
• Skala i interpretacja wyników: Każde pytanie jest oceniane w skali od 0 (brak problemu) do 3 (ciężki problem). Wynik końcowy wynosi od 0 do 24 punktów. Wynik ≥ 6 sugeruje występowanie klinicznie znaczącej bezsenności.
• Przykładowe badanie: Daniłosio, M., Wysocki, J., Prus, M. (2018). Występowanie bezsenności wśród chorych z rozpoznaniem obturacyjnego bezdechu sennego. Polski Przegląd Otorynolaryngologiczny, 7(1), 16-23.

2. Epworth Sleepiness Scale (ESS)

• Autor: Johns, M.W. (1991)
• Opis narzędzia: ESS jest narzędziem do oceny senności w ciągu dnia. Składa się z 8 pytań dotyczących prawdopodobieństwa zasypiania w różnych sytuacjach codziennych (np. podczas siedzenia i czytania, oglądania telewizji).
• Zastosowanie: Ocena nadmiernej senności w ciągu dnia, diagnoza zaburzeń takich jak bezdech senny czy narkolepsja.
• Skala i interpretacja wyników: Wyniki wynoszą od 0 do 24 punktów. Wynik powyżej 10 wskazuje na nieprawidłową senność w ciągu dnia.
• Przykładowe badanie: P. Kiciński i wsp. (2013). Skala Senności Epworth jako test przesiewowy w diagnostyce zaburzeń oddychania w czasie snu. Family Medicine & Primary Care Review, (3), 333-335.

3. Insomnia Severity Index (ISI)

• Autor: Bastien, C.H., Vallières, A., Morin, C.M. (2001)
• Opis narzędzia: ISI ocenia subiektywną ciężkość bezsenności na podstawie 7 pytań dotyczących trudności z zasypianiem, utrzymaniem snu, wcześniejszym przebudzeniem oraz skutków bezsenności na codzienne funkcjonowanie.
• Zastosowanie: Diagnoza i monitorowanie nasilenia bezsenności.
• Skala i interpretacja wyników: Wynik od 0 do 28 punktów. Interpretacja: 0-7 brak lub minimalna bezsenność, 8-14 łagodna, 15-21 umiarkowana, 22-28 ciężka bezsenność.
• Przykładowe badanie: Zawilska, J. B., Półchłopek, P., Kuna, P., Andrzejczak, D. (2011). Chronotypy a deprywacja snu u młodzieży licealnej. Neuropsychologia, 6(3-4), 159-165.

4. Pittsburgh Sleep Quality Index (PSQI)

• Autor: Buysse, D.J., Reynolds, C.F., Monk, T.H., Berman, S.R., Kupfer, D.J. (1989)
• Opis narzędzia: PSQI ocenia jakość snu i zaburzenia snu w ciągu ostatniego miesiąca. Składa się z 19 pytań, które są pogrupowane w 7 komponentów, takich jak jakość subiektywna snu, czas latania, efektywność snu, zaburzenia snu, użycie leków nasennych oraz funkcjonowanie w ciągu dnia.
• Zastosowanie: Ocena jakości snu u dorosłych i pacjentów z różnymi zaburzeniami snu.
• Skala i interpretacja wyników: Wyniki wahają się od 0 do 21 punktów. Wynik powyżej 5 wskazuje na słabą jakość snu.
• Przykładowe badanie: Kasperczyk, J., Zembala-John, J., Jośko-Ochojska, J. (2022, May). Ocena wpływu stresu na obiektywnie i subiektywnie mierzoną jakość snu w populacji osób pracujących. In Annales Academiae Medicae Silesiensis (No. 76, pp. 36-46). Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach.

5. Kwestionariusz Zaburzeń Snu (Sleep Problems Questionnaire, SPQ-7)

• Autor: Douglass, A.B., Bornstein, R., Nino-Murcia, G., Keenan, S., Miles, L., Zarcone, V.P., Guilleminault, C., Dement, W.C. (1994)
• Opis narzędzia: SDQ-7 to krótki, 7-punktowy kwestionariusz, który został stworzony, aby ocenić występowanie głównych zaburzeń snu, takich jak bezsenność, nadmierna senność dzienna, bezdech senny oraz inne problemy związane z zaburzeniami rytmu snu i czuwania.
• Zastosowanie: Narzędzie przesiewowe dla pacjentów z podejrzeniem zaburzeń snu, stosowane głównie w badaniach klinicznych.
• Skala i interpretacja wyników: Wynik od 0 do 21 punktów. Wynik powyżej 7 punktów jest często uznawany za wskaźnik potrzeby dalszej diagnozy klinicznej i wdrożenia odpowiedniego leczenia.
• Przykładowe badanie: Klimkiewicz, A., Wojnar, M. (2016). Doświadczanie w dzieciństwie przemocy fizycznej wśród pacjentów uzależnionych od opioidów leczonych substytucyjnie-doniesienie wstępne.

6. Kwestionariusz Berliński (Berlin Questionnaire)

• Autor: Netzer, N.C., Stoohs, R.A., Netzer, C.M., Clark, K., Strohl, K.P. (1999)
• Opis narzędzia: Berlin Questionnaire jest kwestionariuszem przesiewowym służącym do identyfikacji pacjentów z wysokim ryzykiem wystąpienia obturacyjnego bezdechu sennego (OSA). Składa się z trzech sekcji dotyczących chrapania, senności w ciągu dnia i nadciśnienia.
• Zastosowanie: Przesiewowe narzędzie do identyfikacji pacjentów z ryzykiem OSA.
• Skala i interpretacja wyników: Wynik dzieli pacjentów na grupy o wysokim i niskim ryzyku OSA, w zależności od liczby pozytywnych odpowiedzi w poszczególnych sekcjach.
• Przykładowe badanie: Bąk, E., Napierała, J. (2022). Ryzyko wystąpienia wzmożonej senności w ciągu dnia i obturacyjnego bezdechu sennego wśród grupy kierowców zawodowych.

7. Stanfordzka Skala Senności (Stanford Sleepiness Scale – SSS)

• Autor: Hoddes, E., Zarcone, V., Smythe, H., Phillips, R., Dement, W.C. (1973)
• Opis narzędzia: SSS mierzy subiektywną senność w danym momencie. Jest prostym narzędziem składającym się z pojedynczej skali opisowej, gdzie użytkownik wybiera jedno z 7 stwierdzeń najlepiej opisujących jego stan senności.
• Zastosowanie: Szybka ocena poziomu senności, używana w badaniach nad snem oraz w codziennej praktyce.
• Skala i interpretacja wyników: Skala od 1 (czuję się aktywny) do 7 (niezwykle senność, blisko snu). Wyższe wyniki wskazują na wyższy poziom senności.
• Przykładowe badanie: Wilczak, M., Mojs, E., Samulak, D., Michalska, M. M., Ziarko, M., Kaczmarek, Ł. (2011) Wpływ operacji ginekologicznych na stopień zaburzeń snu oraz emocji u kobiet w wieku około-i pomenopauzalnym.

8. Karolinska Sleepiness Scale (KSS)

• Autor: Åkerstedt, T., Gillberg, M. (1990)
• Opis narzędzia: KSS jest narzędziem mierzącym subiektywny poziom senności w danym momencie. Skala składa się z 9 poziomów senności, od pełnej czujności do bardzo sennego stanu.
• Zastosowanie: Służy do oceny senności w badaniach nad snem i czujnością.
• Skala i interpretacja wyników: Skala od 1 (bardzo czujny) do 9 (bardzo senny, trudności z pozostaniem obudzonym). Wyższe wyniki oznaczają większy poziom senności.
• Przykładowe badanie: Wolska, A., Zużewicz, K. (2015). Barwa światła a poziom czujności człowieka. Przegląd Elektrotechniczny, 91(7), 77-80.

9. STOP-Bang Questionnaire

• Autor: Chung, F., Yegneswaran, B., Liao, P., Chung, S.A., Vairavanathan, S., Islam, S., Khajehdehi, A., Shapiro, C.M. (2008)
• Opis narzędzia: STOP-Bang jest prostym narzędziem przesiewowym do oceny ryzyka wystąpienia obturacyjnego bezdechu sennego (OBS). Obejmuje 8 pytań dotyczących chrapania, zmęczenia, obserwowanego bezdechu, ciśnienia krwi, BMI, wieku, obwodu szyi i płci.
• Zastosowanie: Przesiewowe narzędzie w diagnostyce OBS.
• Skala i interpretacja wyników: Każde pytanie to odpowiedź „tak” lub „nie”. Wynik 0-2 oznacza niskie ryzyko, 3-4 umiarkowane, a wynik ≥ 5 wskazuje na wysokie ryzyko OBS.
• Przykładowe badanie: Minarowski, Ł., Chwieśko-Minarowska, S., Czaban, M., Mickiewicz, M., Kozakiewicz, N., Kuryliszyn-Moskal, A., Chyczewska, E. (2015). Ocena występowania wzmożonej senności w ciągu dnia oraz ryzyka obturacyjnego bezdechu podczas snu u kierowców zawodowych komunikacji miejskiej. Medycyna Pracy. Workers’ Health and Safety, 66(5), 679-685.

10. Co jeszcze?

Tego typu narzędzi, wbrew pozorom, jest bardzo wiele i ta lista mogłaby być znacznie wydłużona. Przykładowo można to dopisać Morningness-Eveningness Questionnaire (MEQ),  którym jest narzędziem używanym do oceny chronotypu, czyli preferencji do aktywności porannych lub wieczornych. MEQ pomaga określić, czy dana osoba jest bardziej „rannym ptaszkiem” czy „nocnym markiem,” co może wpływać na jakość snu i rytm dobowy. Innym wartym uwagi narzędziem jest ASWS (Adolesent Sleep-Wake Scale), który mierzy 5 behawioralnych wymiarów snu (kładzenie się spać, zasypianie, utrzymywanie snu, ponowne zasypianie i budzenie się). Macie jeszcze jakieś propozycje? Spotkaliście się z innymi tego narzędziami? Napiszcie o tym 🙂